Tip:
Highlight text to annotate it
X
Այսօր ես պատրաստվում եմ խոսել
գիտության և մարդկային արժեքների հարաբերության մասին:
Այսպես, սովորաբար կա կարծիք, որ
բարոյականության հարցերը,
բարու և չարի, ճիշտ ու սխալի հարցերը
այնպիսի հարցեր են, որոնց մասին գիտությունը պաշտոնապես տեսակետ չունի:
Մարդիկ կարծում են, որ գիտությունը կարող է օգնել մեզ
ստանալ այն, ինչ մենք արժևորում ենք,
բայց երբեք չի կարող ասել, թե ինչը պետք է արժևորենք:
Հետևաբար, մարդկանց մեծամասնությունը, կարծում եմ նաև այստեղ գտնվողների
մեծամասնությունը, հավանաբար, մտածում են, որ գիտությունը երբեք չի պատասխանի
մարդկային կյանքի ամենակարևոր հարցերին,
ինչպիսիք են` «Ինչի՞ համար արժե ապրել»,
«Ինչի՞ համար արժե մահանալ»,
«Որո՞նք են լավ կյանքի բաղադրիչները»:
Այսպիսով, այսօր ես պատրաստվում եմ վիճարկել,
որ դա պատրանք է. գիտության ու մարդկային արժեքների տարանջատումը
պատրանք է,
և իրականում բավականին վտանգավոր պատրանք
մարդկային պատմության այս կետում:
Հիմա հաճախ ասում են, որ գիտությունը
չի կարող մեզ հիմք տալ բարոյականության և մարդկային արժեքների համար,
քանի որ այն գործ ունի փաստերի հետ,
իսկ փաստերն ու արժեքները, թվում է, տարբեր ոլորտների են պատկանում:
Հաճախ կարծում են, որ աշխարհի ձևի
ոչ մի նկարագրություն
չի կարող մեզ ասել, թե այն ինչպիսին պետք է լինի:
Բայց իմ կարծիքով դա միանգամայն սխալ է:
Արժեքները փաստի որոշակի տեսակ են:
Դրանք փաստեր են գիտակցական էակների բարօրության մասին:
Ինչի՞ց է, որ մենք էթիկական պատասխանատվություններ չունենք ժայռերի առաջ:
Ինչու՞ մենք ժայռերի հանդեպ կարեկցանք չենք զգում:
Քանի որ մենք չենք մտածում, որ ժայռը կարող է տառապել: Եվ եթե մենք ավելի
մտահոգված ենք մեր բարեկամ պրիմատների մասին,
քան միջատների, ինչը իրոք այդպես է, ապա
դա այն պատճառով է, որ մենք կարծում ենք` նրանք ենթակա են ավելի մեծ
պոտենցիալ երջանկության ու տառապանքի:
Այստեղ վճռական կետն այն է, որ
սա փաստացի պնդում է:
Մենք կարող ենք ճիշտ կամ սխալ լինել այս հարցում: Եվ եթե մենք
սխալ ենք մեկնաբանել կենսաբանական բարդության
և զգացողության հնարավորությունների միջև կապը,
ապա կարող ենք և սխալվել միջատների ներքին կյանքի հարցում:
Եվ չկա մարդկային բարոյականության և արժեքների ոչ մի պատկերացում,
ոչ մի տարբերակ
ինձ երբևէ հանդիպածների մեջ,
որը ինչ-որ կերպ չհանգի
գիտակցական գոյությանը
և դրա հնարավոր փոփոխություններին:
Եթե նույնիսկ դուք ձեր այժեքները վերցնում եք կրոնից,
եթե նույնիսկ կարծում եք, որ չարն ու բարին ի վերջո
կապված են մահից հետո ստեղծվող վիճակներին`
կամ հավերժական երջանկություն Աստծո հետ,
կամ հավերժական տառապանք դժոխքում,
դուք դեռևս մտածում եք գիտակցության և դրա փոփոխությունների մասին:
Եվ ասել, որ նման փոփոխությունները կարող են շարունակվել մահվանից հետո,
ինքնին փաստացի պնդում է,
որն, իհարկե, կարող է լինել ճիշտ կամ սխալ:
Այժմ, խոսելով բարօրության պայմանների մասին
այս կյանքում` մարդկային էակների համար,
մենք գիտենք, որ կան մի շարք այդպիսի փաստեր:
Մենք գիտենք, որ հնարավոր է ապրել ձախողված վիճակում,
որտեղ այն ամենը, ինչ կարող է վատ լինել, վատ է,
որտեղ մայրերը չեն կարողանում կերակրել իրենց երեխաներին,
որտեղ անծանոթները չեն կարողանում խաղաղ համագործակցության հիմքեր գտնել.
որտեղ մարդիկ անխտիր սպանվում են:
Եվ մենք գիտենք, որ այս շարքը հնարավոր է շարունակել
և հասցնել հովվերգական ինչ-որ բանի,
մի տեղ, ուր նման համագումարը նույնիսկ հասկանալի է:
Եվ մենք գիտենք, գիտենք,
որ կան ճիշտ ու սխալ պատասխաններ,
թե ինչպես պետք է շարժվել այս տարածության մեջ:
Ջրին խոլերայի հարուցիչ ավելացնելը լա՞վ գաղափար է:
Հավանաբար ոչ:
Արդյոք լա՞վ գաղափար կլիներ, որ բոլորը հավատային չար աչքին,
որպեսզի երբ նրանց հետ վատ բաներ պատահեին,
նրանք անմիջապես մեղադրեին հարևաններին: Հավանաբար ոչ:
Կան ճշմարտություններ, որ պետք է իմանալ
այն մասին, թե ինչպես են մարդկային հասարակությունները բարգավաճում,
անկախ նրանից` մենք այդ ճշմարտությունները հասկանու՞մ ենք, թե՞ ոչ:
Եվ բարոյականությունը կապված է այս ճշմարտությունների հետ:
Այսպիսով, խոսելով արժեքների մասին, մենք խոսում ենք փաստերի մասին:
Իհարկե, մեր գոյությունը աշխարհում կարելի է հասկանալ տարբեր մակարդակներով,
գենոֆոնդի մակարդակից
մինչև տնտեսական համակարգերի
և քաղաքական կարգավորումների մակարդակը:
Բայց եթե մենք պատրաստվում ենք խոսել մարդկային բարեկեցության մասին,
ապա անհրաժեշտ է խոսել մարդկային ուղեղի մասին:
Քանի որ մենք գիտենք, որ աշխարհի և դրանում մեր սեփական անձի զգացողությունը
կատարվում է ուղեղում,
ինչ էլ որ պատահի մահվանից հետո:
Եթե նույնիսկ մահապարտ ահաբեկիչը հանդերձյալ կյանքում ստանում է 72 կույսերի,
այս կյանքում նրա անհատականությունը`
բավականին դժբախտ անհատականությունը,
նրա ուղեղի արտադրանքն է:
Այսպիսով մշակույթը,
եթե այն փոխում է մեզ, իսկ դա իրոք այդպես է,
ապա այն մեզ փոխում է` փոխելով մեր ուղեղը:
Հետևաբար, ինչպիսի մշակութային տարբերություն էլ լինի նրանում,
թե ինչպես են մարդկային էակները զարգանում,
այդ տարբերությունը կարող է, գոնե սկզբունքորեն, հասկացվել
մտքի հասունացող գիտության կոտնեքստում`
նյարդաբանություն, հոգեբանություն և այլն:
Այսպիսով, իմ ասելիքն այն է, որ
արժեքը հանգում է փաստերի,
փաստերի` գիտակցական էակների
գիտակցական զգացողությունների մասին:
Եվ մենք հետևաբար կարող ենք հնարավոր
փոփոխությունների տարածք տեսնել այդ էակների զգացողությունների մեջ:
Եվ ես դա պատկերացնում եմ որպես ինչ-որ բարոյական բնապատկեր`
գագաթներով և հովիտներով, որոնք համապատասխանում են
գիտակցական էակների բարեկեցության տարբերություններին`
ինչպես անձնական, այնպես էլ հավաքական:
Պետք է հաշվի առնել մի բան, որ հավանաբար
կան մարդկային բարեկեցության այնպիսի վիճակներ,
որոնց մենք հազվադեպ ենք հասնում, որոնց քչերն են հասնում:
Եվ դրանք սպասում են մեր կողմից բացահայտվելուն:
Հավանաբար այս վիճակներից ոմանք կարելի է համապատասխանաբար անվանել
միստիկ կամ ոգեղեն:
Հավանաբար կան այլ վիճակներ, որոնց մենք չենք կարող հասնել,
մեր ուղեղի կառուցվածքի պատճառով,
բայց այլ կառուցվածքի ուղեղը գուցե կարող է հասնել դրանց:
Հիմա, թույլ տվեք հստակեցնել, թե ինչ չեմ ասում: Ես չեմ ասում,
որ գիտությունը հաստատապես կարող է պլանավորել տիեզերքը,
կամ որ մենք գիտական պատասխաններ կունենանք յուրաքանչյուր
ըմբռնելի բարոյական հարցին:
Օրինակ, չեմ կարծում, որ դուք մի օր կխորհրդակցեք
սուպերհամակարգչի հետ, թե արդյոք արժե երկրորդ երեխա ունենալ,
կամ արդյոք մենք պետք է պայթեցնենք Իրանի միջուկային սարքավորումները,
կամ արդյոք կարելի TED-ի ողջ արժեքը գանձել որպես բիզնես ծախս:
(Ծիծաղ)
Բայց եթե հարցերը ազդում են մարդկային բարեկեցության վրա,
ապա նրանք պատասխաններ ունեն, անկախ նրանից, մենք դրանք կարո՞ղ ենք գտնել, թե ոչ:
Եվ պարզապես սա ընդունելը ,
պարզապես ընդունելը, որ կան ճիշտ ու սխալ պատասխաններ
այն հարցին, թե ինչպես են մարդիկ զարգանում,
կփոխի մեր մոտեցումը բարոյականության հարցին
և կփոխի մեր ակնկալիքները
մարդկային համագործակցությունից ապագայում:
Օրինակ, մեր երկրում կա 21 նահանգ,
որտեղ դասարանում մարմնական պատիժ հասցնելը օրինական է,
որտեղ ուսուցիչը կարող է երեխային ծեծել փայտով, ուժեղ
և առաջացնել մեծ կապտուկներ ու պալարներ, նույնիսկ պատռել մաշկը:
Եվ հարյուր հազարավոր երեխաներ, պատահաբար,
ենթարկվում են դրան ամեն տարի:
Այս լուսավորյալ շրջանների տեղակայումը ձեզ չի զարմացնի:
Մենք չենք խոսում Կոնեքտիկուտի մասին:
Եվ նման պահվածքի պատճառները միանգամայն կրոնական են:
Ինքը` տիեզերքի արարիչն է
մեզ ասել երեխային երես չտալ,
որպեսզի չփչացնենք նրան.
սա ասվում է 13 և 20 Առակների մեջ , և, կարծում եմ նաև 23-ի:
Բայց մենք կարող ենք տալ հետևյալ ակնհայտ հարցը.
արդյոք լա՞վ գաղափար է, ընդհանուր առմամբ,
երեխաներին ենթարկել ցավի,
բռնության և հրապարակային նվաստացման,
որպես միջոց` խրախուսելու առողջ էմոցիոնալ զարգացումը
և լավ պահվածքը:
(Ծիծաղ)
Կա՞ որևէ կասկած,
որ այս հարցն ունի պատասխան
և որ դա կարևոր է:
Ձեզանից շատերը գուցե անհանգստանան,
որ բարեկեցություն հասկացությունը իրականում չունի սահմանում
և, թվում է` անընդհատ ենթակա է փոփոխման:
Ուրեմն, ինչպե՞ս կարող է այդ դեպքում լինել
բարեկեցության օբյեկտիվ հասկացություն:
Սրա նմանությամբ եկեք քննարկենք ֆիզիկական առողջության գաղափարը:
Այն սահմանում չունի:
Ինչպես քիչ առաջ լսեցինք Մայքլ Սպեկտերից, այն փոխվել է տարիների ընթացքում:
Այս արձանի ստեղծման ժամանակ
կյանքի միջին տևողությունը հավանաբար 30 տարի էր:
Այսօր զարգացած աշխարհում այն շուրջ 80 տարի է:
Գուցե գա ժամանակ, երբ մենք այնպես կխառնենք մեր գեները,
որ մարաթոնյան վազքի մասնակցել չկարողանալը
200 տարեկանում կհամարվի լուրջ թուլություն:
Մարդիկ ձեզ նվիրատվություններ կուղարկեն, եթե այդ վիճակում լինեք:
(Ծիծաղ)
Նկատեք` այն փաստից, որ առողջության գաղափարը
բաց է, իսկապես բաց է վերանայման համար,
չի նվազում դրա կարևորությունը;
Առողջ մարդու և
մահացածի միջև տարանջատումը
նույնքան պարզ և տրամաբանական, որքան գիտության մեջ կատարվող ցանկացած տարանջատում:
Պետք է նկատել նաև, որ բարոյական բնապատկերի վրա կարող են լինել շատ գագաթներ.
կարող են լինել համարժեք եղանակներ զարգանալու,
մարդկային հասարակությունը այնպես կազմակերպելու,
որ զարգացումը հասնի առավելագույնի:
Ուրեմն, ինչո՞ւ սա չի կարող
քանդել օբյեկտիվ բարոյականությունը:
Եկեք մտածենք, թե ինչպես ենք խոսում սննդի մասին.
ես երբեք չէի փորձի ձեզ համոզել,
որ ուտելու համար կա մեկ ճիշտ սնունդ:
Բնականաբար, կան մի շարք նյութեր,
որոնցից բաղկացած է առողջ սնունդը:
Բայց, այնուամենայնիվ, կա հստակ տարանջատում
սնունդի և թույնի միջև:
Այն հանգամանքը, որ բազմաթիվ ճիշտ պատասխաններ կան,
այն հարցին, թե ինչ է սնունդը,
չի նշանակում,
որ չկան մարդկային սնուցման մասին ճշմարտություններ, որ պետք է իմանալ:
Շատերն անհանգստանում են,
որ համընդհանուր բարոյականությունը կպահանջեր
բարոյական նորմեր, որոնցում բացառություններ լինել չեն կարող:
Ուրեմն, եթե օրինակ ստելն իրոք վատ է,
ապա ստելը պետք է միշտ վատ լինի,
և եթե կարող եք բացառություն գտնել,
ուրեմն չկա այնպիսի երևույթ, ինչպիսին բարոյական ճշմարտությունն է:
Ինչո՞ւ ենք մենք այդպես մտածում:
Համեմատության համար վերցնենք շախմատը:
Եթե պատրաստվում եք լավ շախմատ խաղալ,
«Մի կորցրու թագուհուն» սկբունքին
արժե հետևել:
Բայց դա հաստատ որոշ բացառություններ է թույլ տալիս;
Կան պահեր, երբ թագուհուն կորցնելը հիանալի քայլ է:
Կան պահեր, երբ դա միակ լավ քայլն է, որ կարող ես անել:
Եվ չնայած սրան, շախմատը կատարյալ օբյեկտիվության բնագավառ է:
Այն փաստը, որ կան բացառություններ,
այստեղ ոչինչ չի փոխում:
Սա հանգեցնում է այնպիսի քայլերի,
որ մարդիկ հակված են անելու բարոյականության բնագավառում:
Վերցնենք կանանց մարմիններին վերաբերող մեծ խնդիրը:
Ի՞նչ անել դրանց հետ:
Դե, սա մի տարբերակ է`
կարելի է դրանք ծածկել:
Ընդհանուր առմամբ սա մեր ինտելեկտուալ հանրության դիրքորոշումն է,
եթե մեզ դա դուր չի գալիս,
ապա մենք կարող ենք դա սխալ համարել
Բոստոնում կամ Պալո Ալտոյում.
ո՞վ ենք մենք, որ ասենք,
թե հինավուրց մշակույթի հպարտ կրողները
սխալվում են` ստիպելով իրենց կանանց ու դուստրերին
ապրել շորից պարկերի մեջ:
Եվ նույնիսկ ո՞վ ենք մենք, որ ասենք, որ նրանք սխալ են,
երբ ծեծում են կանանց պողպատե լարերով
կամ ծծմբական թթու լցնում նրանց երեսին,
եթե նրանք հրաժարվում են նման կերպ ճնշվելու արտոնությունից:
Բայց ո՞վ ենք մենք, որ չասենք դա:
Ո՞վ ենք մենք, որ ձևացնենք,
որ այնքան քիչ բան գիտենք մարդկային բարեկեցության մասին,
որ ստիպված ենք դատողություններ չանել նման գործողությունների մասին:
Ես չեմ խոսում կամավոր գլխաշոր կրելու մասին.
կանայք պետք է կարողանան կրել այն, ինչ ցանկանում են, ինչքանով որ տեղյակ եմ:
Բայց ի՞նչ է նշանակում կամավոր բառը
մի հասարակություն, որտեղ
երբ աղջկան բռնաբարում են,
նրա հոր առաջին մղումը
շատ հաճախ լինում է աղջկան ամոթից սպանելը:
Մեկ րոպե մտքում վերլուծեք այդ փաստը.
ձեր աղջկան բռնաբարում են,
և դուք ուզում եք սպանել նրան:
Որո՞նք են հնարավորությունները, որ սա իրենից ներկայացնում է
մարդկային զարգացման գագաթնակետը:
Սակայն դա չի նշանակում, որ մենք ունենք
կատարյալ լուծումները մեր հասարակության մեջ:
Օրինակ,
ահա թե ինչ է նշանակում թերթի կրպակ գնալ գրեթե ամենուր
քաղաքակիրթ աշխարհում:
Բնականաբար շատ տղամարդկանցից
փիլիսոփայի աստիճան կպահանջվի այս նկարներում ինչ-որ վատ բան տեսնելու համար:
(Ծիծաղ)
Բայց եթե մտածկոտ տրամադրություն ունենանք,
կարող ենք հարց տալ.
«Արդյոք սա կատարյալ արտահայտու՞մն է
հոգեբանական հավասարակշռության
նկատի ունենալով այնպիսի փոփոխական երևույթներ, ինչպիսիք են երիտասարդությունը, գեղեցկությունը և կանանց մարմինները»:
Նկատի ունեմ, արդյոք սա ճիշտ միջավայր է
մեր երեխաներին մեծացնելու համար:
Հավանաբար Ո'Չ, ուրեմն, պետք է որ լինի
ինչ-որ տեղ
այս երկու ծայրահեղություններ միջև,
որ ավելի լավ հավասարակշռություն է ներկայացնում:
(Ծափահարություններ)
Հավանաբար այդպիսի շատ տեղեր կան,
նորից հաշվի առնելով մարդկային մշակույթի այլ փոփոխություններ,
որտեղ կարող են լինել բարոյական բնապատկերի գագաթներ:
Սակայն հարկ է հաշվի առնել մեկ հանգամանք`
գագաթին գտնվելու ավելի շատ եղանակներ կլինեն:
Իմ կարծիքով հեգնականն այստեղ այն է,
որ միակ մարդիկ, ովքեր, թվում է, հիմնականում համաձայն են ինձ հետ
և ովքեր կարծում են, որ կարող են լինել ճիշտ ու սխալ պատասխաններ բարոյական հարցերին,
այս կամ այն կրոնական առաջնորդներն են:
Եվ իհարկե նրանք կարծում են, որ իրենք ունեն այդ հարցերի ճիշտ պատասխանները,
քանի որ նրանք այդ պատասխանները ստացել են պտտահողմի միջից լսվող ձայնից,
ոչ թե այն պատճառով, որ խելացի կերպով վերլուծել են
մարդու և կենդանիների բարեկեցության պատճառներն ու պայմանները:
Փաստորեն, կրոնի առկայությունը
որպես ոսպնյակ, որի միջով մարդկանց մեծամասնությունը դիտարկում է բարոյական հարցերը,
տարանջատել է բարոյական խոսակցությունների մեծ մասը
մարդկանց և կենդանիների տառապանքի իրական հարցերից:
Ահա թե ինչու ենք մենք ժամանակ ծախսում`
խոսելով այնպիսի բաներից, ինչպիսիք են համասեռամոլների ամուսնություննեը,
այլ ոչ թե ցեղասպանությունների կամ ուրանի հարստացումը
կամ աղքատությունն ու հսկայական հետևանքներ ունեցող այլ խնդիրներ:
Բայց կրոնական առաջնորդները մի բանում ճիշտ են. մեզ պետք է
մարդկային արժեքների համընդհանուր հասկացություն:
Ուրեմն ի՞նչն է սրան խանգարում:
Պետք է նկատի ունենալ մի բան, որ մենք
տարբեր բան ենք անում` խոսելով բարոյականության մասին,
հատկապես աշխարհիկ, ակադեմիական, գիտնական մարդիկ:
Խոսելով բարոյականության մասին մենք գնահատում ենք կարծիքների տարբերությունները ավելի,
քան կյանքի այլ բնագավառներում:
Օրինակ, Դալայ Լաման ամեն առավոտ վեր է կենում`
խորհելով կարեկցանքի մասին,
և նա մտածում է, որ ուրիշներին օգնելը
մարդկային երջանկության բաղկացուցիչ մասն է:
Մյուս կողմից, ունենք Թեդ Բանդիի նման մարդու օրինակը:
Թեդ Բանդին շատ էր սիրում առևանգել, բռնաբարել,
տանջել ու սպանել երիտասարդ կանանց:
Այսպիսով, մենք կարծիքների իրական տարբերություն ունենք այն հարցում,
թե ինչպես պետք է շահավետ օգտագործել ժամանակը:
(Ծիծաղ)
Արևմտյան մտավորականների մեծամասնությունը,
տեսնելով այս իրավիճակը,
ասում է. «Այսպես, Դալայ Լաման
իրականում ճիշտ չէ. իրականում ճիշտ չէ,
ոչ էլ Թեդ Բանդին է իրականում սխալ որևէ այնպիսի հարցում,
որ ենթակա է իրական վիճարկման
և պոտենցիալ վերաբերում է գիտության ոլորտին:
Մեկը սիրում է շոկոլադ, մյուսը` վանիլ:
Չկա ոչինչ, որ մեկը կարողանա ասել մյուսին
և դրանով համոզել նրան»:
Նկատեք` մենք այդպես չենք անում գիտության դեպքում:
Ձախ կողմում ունենք Էդվարդ Ուիթենին:
Նա լարային տեսաբան է:
Եթե ամենախելացի ֆիզիկոսներին հարցնեք, թե
ով է ամենախելացի ֆիզիկոսը,
իմ փորձից գիտեմ, որ նրանց կեսը կասի Էդ Ուիթենը:
Մյուս կեսը կասեն, որ հարցը իրենց դուր չի գալիս:
(Ծիծաղ)
Ուրեմն, ի՞նչ կպատահեր, եթե ես հայտնվեի որևէ ֆիզիկայի կոնֆերանսի
և ասեի. «Լարային տեսությունը կեղծ է:
Այն ինձ չի համապատասխանում: Ես չեմ ուզում այդպես
դիտարկել տիեզերքը փոքր մասշտաբով:
Ես դրա երկրպագուն չեմ»:
(Ծիծաղ)
Դե, ոչինչ էլ չէր պատահի, քանի որ ես ֆիզիկոս չեմ,
ես չեմ հասկանում լարային տեսությունը:
Ես այդ տեսությունից այնքան հեռու եմ, որքան Թեդ Բանդին:
(Ծիծաղ)
Ես չէի ցանկանա անդամակցել որևէ լարային տեսության ակումբի, որ ինձ կընդուներ որպես անդամ:
Բայց իմաստը հենց սրանում է:
Երբ մենք խոսում ենք փաստերի մասին,
որոշ տեսակետներ պետք է բացառվեն:
Ահա թե ինչ է նշանակում փորձարկման ասպարեզ ունենալ:
Ահա թե ինչ է նշանակում, որ պետք է հաշվի առնվի գիտելիքը:
Ինչպե՞ս ենք ինքներս մեզ համոզել,
որ բարոյականության ոլորտում չի կարող լինել բարոյական փորձարկում
կամ բարոյական տաղանդ, կամ նույնիսկ բարոյական հանճար:
Ինչպե՞ս ենք ինքներս մեզ համոզել,
որ յուրաքանչյուր կարծիք պետք է հաշվի առնվի:
Ինչպե՞ս ենք ինքներս մեզ համոզել,
որ յուրաքանչյուր մշակույթ այս հարցում ունի
տեսակետ, որը արժե հաշվի առնել:
Արդյոք Թալիբանը
տեսակետ ունի՞ ֆիզիկայի վերաբերյալ,
որը պետք է հաշվի առնվի: Ոչ:
(Ծիծաղ)
Մի՞թե նրանց տգիտությունը նույնքան բացահայտ չէ նաև
մարդկային բարեկեցության հարցում:
(Ծափահարություններ)
Այսպիսով, կարծում եմ, որ աշխարհը հիմա հենց սրա կարիքն ունի:
Այն կարիք ունի մեզ նման մարդկանց, ովքեր կընդունեն,
որ կան ճիշտ ու սխալ պատասխաններ
մարդկային բարգավաճման վերաբերյալ հարցերին,
և որ բարոյականությունը պատկանում է
փաստերի բնագավառին:
Հնարավոր է, որ
անհատները, նույիսկ ամբողջ մշակույթները
սխալ ուղու վրա լինեն,
այսնինքն` հնարավոր է, որ նրանք
ունենան հավատալիքներ ու ցանկություններ, որոնք հանգեցնում են
անհարկի մարդկային տառապանքի:
Պարզապես սա ընդունելը կվերափոխի բարոյականության մեր ըմբռնումը:
Մենք ապրում ենք մի աշխարհում, որտեղ
ազգերի միջև սահմանների նշանակությունը գնալով նվազում է
և մի օր դա ընդհանրապես նշանակություն չի ունենա:
Մենք ապրում ենք ոչնչացնող տեխնոլոգիաներով լի աշխարհում,
և այս տեխնոլոգիաները անհնար է այլևս վերացնել.
միշտ էլ ավելի հեշտ կլինի
իրերը կոտրելը, քան սարքելը:
Հետևաբար ինձ թվում է` միանգամայն ակնհայտ է,
որ մենք այլևս չենք կարող
հարգել կամ հանդուրժել
մարդկային բարեկեցություն հասկացության մեջ մեծ տարբերությունները,
որ մենք չենք կարող հարգել կամ հանդուրժել մեծ տարբերությունները
հիվանդությունների տարածման
կամ շենքերի ու օդանավերի անվտանգության պայմանների հարցում:
Մենք պետք է պարզապես ընդհանուր հայտարարի բերենք
այն պատասխանները, որ տալիս ենք մարդկային կյանքի ամենակարևոր հարցերին:
Իսկ դա անելու համար պետք է ընդունենք, որ այդ հարցերը ունեն պատասխաններ:
Շատ շնորհակալություն:
(Ծափահարություններ)
Քրիս Անդերսոն: Այստեղ որոշ վիճարկելի հարցեր կան:
Արդյոք այս հանդիսատեսը կամ մարդիկ աշխարհի ցանկացած այլ վայրում,
լսելով սա, կարող են նաև
բարկությունից գոռալ, դե գոնե նրանցից ոմանք:
Լեզուն այստեղ իրոք կարևոր է թվում:
Երբ մենք խոսում ենք գլխաշորի մասին,
մենք նկատի ունենք շորից պարկեր հագած կանանց:
Ես ապրել եմ մահմեդական աշխարհում, խոսել շատ մահմեդական կանանց հետ:
Եվ նրանցից ոմանք լրիվ այլ բան են ասում: Նրանք ասում են,
«Ոչ, գիտեք, սա կանացի յուրահատկության
ընդգծում է,
այն օգնում է յուրահատուկ լինել, և դրա պատճառն այն է,
և դա փարձված հոգեբանական տեսակետ է,
որ տղամարդու տենչանքին վստահել չի կարելի»:
Ուզում եմ ասել` կարո՞ղ եք խոսակցություն սկսել
նման կնոջ հետ առանց մշակութային իմպերիալիստ թվալու:
Սեմ Հարիս: Դե, կարծում եմ` ես փորձեցի սա քննարկել մի նախադասության մեջ,
քանի որ ժամանակը սուղ էր,
բայց հարցը հետևյալն է.
Ի՞նչն է կամավոր համարվում այն կոնտեքստում,
որտեղ տղամարդիկ որոշակի սպասելիքներ ունեն
և կանայք որոշակի վերաբերմունքի կարժանանան,
եթե գլխաշոր չկրեն:
Եվ ուրեմն, եթե այս սենյակում որևէ մեկը
ցանկանար գլխաշոր կրել,
կամ շատ ծիծաղելի գլխարկ, կամ էլ դաջվածք անել դեմքին,
կարծում եմ այդ դեպքում նրանք ազատ են անելու այն, ինչ ուզում են,
բայց պետք է անկեղծ լինենք
հարկադրանքը, որին ենթարկվում են այս կանայք:
Կարծում եմ` մենք չպետք է
բոլոր դեպքերում նրանց խոսքը որպես ապացույց ընդունենք,
հատկապես երբ դրսում 120 աստիճան է,
և դու ոտքից գլուխ հագնված ես:
ՍԱ: Շատ մարդիկ ուզում են հավատալ այս
բարոյական զարգացման գաղափարին:
Բայց կարո՞ղ եք համաձայնության գալ:
Ինձ թվում է` Ձեր ասածից հասկացա, որ
դա կարող եք համաձայնեցնել մի աշխարհում, որը չի դառնում
միատարածական, որտեղ բոլորս ստիպված ենք միանման մտածել:
Ինքներդ պատկերացրեք դա,
առաջ տալով ժամանակը հիսուն տարով,
հարյուր տարով, ինչպե՞ս եք պատկերացնում
աշխարհը, որ կհավասարակշռի բարոյական զարգացումը
հարստության հետ:
ՍՀ: Դե, կարծում եմ` հենց ընդունենք,
որ արդեն մեր միտքը հասկանալու ճանապարհին ենք`
ուղեցի որևէ կարևոր մասնիկի մակարդակին,
ուրեմն պետք է ընդունենք նաև,
որ մենք կկարողանանք հասկանալ մեր բոլոր դրական
և բացասական որակները
ավելի մանրամասնորեն:
Այսինքն, մենք կհասկանանք դրական հասարակական էմոցիաները,
ինչպիսիք են ըմբռնումն ու կարեկցանքը,
և կհասկանանք այն գործոննորը, որոնք
նպաստում են դրանց, լինեն դրանք գենետիկ,
թե այն, ինչպես են մարդիկ խոսում իրար հետ,
թե լինեն դրանք տնտեսական համակարգերը,
և հենց որ մենք լուսաբանենք դա,
մենք անխուսափելիորեն կհանգենք
փաստերի ոլորտին:
Այսպիսով, ամեն ինչ չէ, որ
Ստացվում է, որ ես
ծնված օրից աղջկաս գլխաշորով փաթաթելը
նույնքան լավ է, ինչ սովորեցնել նրան
լինել վստահ և կրթված
տղամարդկանց կոնտեքստում, որոնց իրոք ցանկանում են կանանց:
Ուզում եմ ասել` NSF-ի կարիք չունենք իմանալու համար,
որ պարտադրաբար գլխաշոր կրելը վատ գաղափար է,
բայց որոշակի կետում
մենք պատրաստվում ենք զննել բոլոր ներգրավված մարդկանց ուղեղները
և հենց նրանց հարցեր տալ:
Արդյոք մարդիկ սիրում են իրենց դուստրերին
նույնքան շատ այս համակարգերում:
Եվ կարծում եմ` այս հարցը հստակ պատասխան ունի:
ՍԱ: Եվ եթե արդյունքները ցույց տան, որ նրանք իրոք սիրում են իրենց դուստրերին,
դուք պատրա՞ստ եք փոխել Ձեր ներկայիս բնազդային դիրքորոշումը
այս հարցերից որևէ մեկի շուրջ:
ՍՀ: Դե, այո, ակնհայտ փաստ է,
որ կարելի է սիրել մեկին
իրոք մոլեռանդ կրոնական համակարգի համատեքստում:
Այսինքն` կարող եք ասել օրինակ. «Քանի որ ես գիտեի, որ իմ համասեռամոլ տղան
դժոխք կգնա, եթե իր համար զուգընկեր գտնի,
ես նրա գլուխը թռցրի: Եվ դա ամենամեծ կարեկցանքն էր, որ կարող էի անել»։
Եթե այդ բոլոր մասերը միացնենք, ապա
կարծում եմ, այո, հնարավոր է, որ զգայիք սեր կոչվող զգացմունքը:
Բայց նորից, այդ դեպքում պետք է խոսենք
բարեկեցության մասին ավելի լայն կոնտեքստում:
Մենք բոլորս այստեղ միասին ենք,
ոչ թե մեկ մարդ, որ էքստազի մեջ
իրեն պայթեցնում է ավտոբուսում:
ՍԱ: Սեմ, ես իրոք կցանկանայի այս խոսակցությունը
ժամերով շարունակել:
Մենք ժամանակ չունենք, բայց գուցե մի ուրիշ անգամ: Շնորհակալություն գալու TED համար:
ՍՀ: Իրոք մեծ պատիվ է: Շնորհակալ եմ:
(Ծափահարություններ)